NSZ Narodowe Siły Zbrojne po 1944 - 45 r.

narodowiec9

W lipcu 1944 r. KG NSZ postanowiła zmienić dotychczasowy podział terytorialny i utworzyć dwie jednostki organizacyjne: NSZ-Zachód (dla terenów pozostających nadal pod okupacją niemiecką) i NSZ-Wschód (dla terenów zajmowanych przez wojska sowieckie), jednakże ta koncepcja nie została całkowicie zrealizowana. Inspektorem Obszaru NSZ-Wschód wyznaczono płk dypl. Wacława Świecińskiego ps. "Tuwar", który wkrótce wyjechał do Lublina, gdzie usiłował zorganizować Tymczasową Narodową Komendę Ziem Wschodnich NSZ.

Miała ona mieć następujące zadania: prowadzenie szerokiej akcji propagandowej i stworzenie wojskowego frontu antykomunistycznego. Obszar "Wschód" nie rozwinął jednak szerszej działalności z powodu aresztowania płk. W. Świecińskiego przez NKWD pod koniec 1944 r. Natomiast Inspektorem Obszaru NSZ-Zachód został mianowany w sierpniu 1944 r. mjr. rez./płk. NSZ Zygmunt Broniewski ps. "Bogucki", dotychczasowy komendant Okręgu III Lubelskiego. Podlegały mu formalnie komendy Okręgów i partyzanckie oddziały NSZ działające na zachód od linii frontu wschodniego. Miał on zarazem prawo podejmowania wszelkich decyzji w imieniu i zastępstwie Rady Politycznej NSZ-Zachód i Komendanta Głównego NSZ. Faktycznie zasięg jego wpływów objął Okręgi: V Kielecki, VI Warszawa-powiaty, VII Krakowski, VIII Częstochowski oraz Grupę Operacyjną Zachód, czyli późniejszą Brygadę Świętokrzyską NSZ. Jednocześnie na obszarze wszystkich Okręgów (oprócz Okręgu VII) istniały znacznie silniejsze komendy Okręgów NSZ-AK.

Wobec zajęcia przez Armię Czerwoną całości obszarów Polski, na pocz. kwietnia 1945 r. została przeprowadzona kolejna reorganizacja. W miejsce Rady Politycznej NSZ-Zachód wyłoniono Komitet Pomocniczy. Poszczególne Okręgi otrzymały nową numerację i zostały podzielone na trzy Obszary (Inspektoraty): Zachód, Wschód i Południe. NSZ w tym okresie był organizacją raczej kadrową, starającą się ograniczyć akcje wojskowe przeciwko komunistom do niezbędnych rozmiarów. Dużym problemem było przechodzenie licznych struktur do powstającego Narodowego Zjednoczenia Wojskowego.

W okresie lipiec – listopad 1945 r. doszło do licznych aresztowań w głównych strukturach organizacji przez UB i NKWD. W rezultacie NSZ zostały praktycznie rozbite. W sierpniu 1945 r. przedostał się na Zachód do miejsca stacjonowania Brygady Świętokrzyskiej NSZ (zagrożony aresztowaniem przez UB) mjr/gen. bryg. NSZ Z. Broniewski. Wszystkie te wydarzenia sparaliżowały działalność Komendy Głównej NSZ.

Na czele resztek organizacji (jako p.o. Komendanta Głównego NSZ) stanął wówczas ppor. rez./ppłk NSZ Stanisław Kasznica ps. "Wąsal", "Przepona", "Wąsowski", dotychczasowy szef Wydziału I Organizacyjnego KG NSZ oraz jednocześnie przewodniczący Komitetu Pomocniczego. W miarę sprawnie funkcjonował jedynie pion wywiadu (m.in. istniały wywiadowcze kanały kontaktowe z Brygadą Świętokrzyską, stacjonującą na terenie Bawarii w Niemczech). Działające jeszcze oddziały partyzanckie NSZ albo poprzechodziły do NZW albo działały samodzielnie, bez łączności z Komendantem Głównym. Na przełomie lat 1945/1946 resztki NSZ podporządkowały się NZW. Większość oddziałów wywodzących się z NSZ została rozbita przez komunistyczne służby bezpieczeństwa do 1947 r. Na początku lutego 1947 r. UB dotarła ostatecznie do szczytów władzy NSZ. Najpierw została aresztowana część członków Komitetu Pomocniczego, a 15 lutego – ppor. rez./ppłk. NSZ S. Kasznicę wraz z wszystkimi członkami KG NSZ.

11 lutego 1948 r. rozpoczął się "Proces członków Organizacji Polskiej i NSZ", jak nazwała go prasa komunistyczna. Trwał tylko 11 dni. Aresztowanym oskarżono o współpracę z Niemcami, działalność nielegalną, pracę wywiadowczą na rzecz "obcego mocarstwa", zorganizowanie "trójek antykomunistycznych" oraz "zbrodniczą działalność skierowaną przeciwko Polsce Ludowej". Wyrok został ogłoszony 2 marca; S. Kasznica i Lech Neyman otrzymali karę śmierci, natomiast pozostali oskarżeni dożywotnie, względnie długoletnie więzienie. Kary śmierci wykonano natychmiast. W latach 1946-1948 miało miejsce ogółem kilkanaście procesów przeciwko członkom NSZ i ich zaplecza politycznego. Większość oskarżonych skazano na śmierć, cześć na wieloletnie więzienie. Ostatni żołnierze NSZ pozostawali w konspiracji do połowy lat 50.

Postanowieniem z 30 września 1992 r. Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego uznał komunistyczny wyrok na ppor./ppłk. NSZ S. Kasznicę za nieważny i uznał, że prowadził on działalność, której celem była walka o suwerenną i niepodległą Polskę.

Działania zbrojne

Po okresie pewnego zamętu, spowodowanego klęską Powstania Warszawskiego i poważnymi zmianami organizacyjnymi, od wiosny 1945 r. nastąpił okres wzmożonej działalności oddziałów partyzanckich NSZ trwający do końca tego roku. Odbudowywano ponownie w terenie komendy okręgowe i organizowano oddziały Pogotowia Akcji Specjalnej (PAS). Badacze podają, że w tym czasie działało ok. 100 grup i oddziałów NSZ.

Najbardziej aktywny był Okręg III Lubelski (ok. 50 oddziałów). 7 czerwca 1945 r. Komendant Główny NSZ, mjr rez./gen. bryg. NSZ Z. Broniewski wydał "Instrukcję dla oddziałów leśnych", która określała, że głównym celem jest walka zbrojna o usunięcie "okupacji sowieckiej na ziemiach polskich" oraz stworzenie w terenie ośrodków zbiorczych dla kadr oficerów i podoficerów do przyszłej mobilizacji.

Dowódcom oddziałów partyzanckich nakazywano, aby nawiązywali kontakty z innymi organizacjami podziemnymi, gdyż główne cele wszystkich ugrupowań są wspólne. W bardziej szczegółowych zadaniach Instrukcja postanawiała: rozbrajanie oddziałów milicji i UB, likwidowanie szczególnie niebezpiecznych agentów, zdobywanie funduszów i aprowizacji ze składów nowej administracji i informowanie terenu przez kolportaż prasy. W kwietniu 1945 r. została także wydana "Instrukcja ogólna Pogotowia Akcji Specjalnej". Jednakże już 5 lipca Komendant Główny wydał rozkaz, w którym nakazywał chwilowe wstrzymanie działalności partyzanckiej, co prawdopodobnie było spowodowane powstaniem Tymczasowej Rady Jedności Narodowej z udziałem polityków emigracyjnych. Jednakże wobec rosnącego terroru ze strony komunistów NSZ ponownie wzmogły działalność zbrojną.

Do ich zwalczania użyto przeważających sił MO i KBW, które od zakończenia wojny z Niemcami zaczęły być wspomagane przez regularne oddziały LWP, a także sowieckie oddziały NKWD. Do największych sukcesów NSZ zalicza się bitwę z grupą operacyjną NKWD pod Kotkami w pow. Busko-Zdrój, którą stoczył 28 maja 1945 r. oddział NSZ pod dowództwem por. Stanisława Sikorskiego ps. "Jarema".

Najdłużej działającym zgrupowaniem NSZ był tzw. VII Okręg kpt. Henryka Flame ps. "Grot", "Bartek". W wyniku prowokacji UB ok. 200 jego żołnierzy zostało we wrześniu 1946 r. podstępnie ujętych, a następnie zamordowanych w okolicach Łambinowic na Śląsku. Od pocz. 1946 r. rozpoczął się okres zmniejszonej działalności oddziałów NSZ, a następnie ich stopniowego dogorywania w wyniku walk z komunistycznymi siłami bezpieczeństwa.

Struktura organizacyjna NSZ

Komenda Główna NSZ (Dowództwo NSZ)

Komendant Główny NSZ (Dowódca NSZ) – mjr rez./gen. bryg. NSZ Z. Broniewski (od października 1944 r. do sierpnia 1945 r.), ppor. rez./ppłk NSZ S. Kasznica (od sierpnia 1945 r. nominalnie do lutego 1947 r.)

Szef sztabu KG NSZ – ppłk pil./płk NSZ Piotr Abakanowicz ps. "Barski", "Grządziel", "Grey" (p.o. od 18 października 1944 r. do lipca 1945 r.)

Oddział I Organizacyjny – ppor. rez./ppłk NSZ S. Kasznica (od września 1944 r. do kwietnia 1945 r.), kpt./mjr NSZ Michał Pobocha ps. "Gazda", "Michałowski", "Bolesławski" (od kwietnia do października 1945 r.)

Oddział II Wywiadowczy – ppor. NN ps. "Kornel" (od października 1944 r. do stycznia 1945 r.), NN ps. "Horyń" (lipiec 1945 r.)

Oddział III Operacyjno-Wyszkoleniowy

Oddział IV Kwatermistrzowski

Oddział V Łączności – ppor./por. NSZ Tomasz Wolfram ps. "Grabowski Dominik" (od grudnia 1944 r. do lipca 1945 r.)

Oddział VI Służby Oświatowo-Wychowawczej – kpt./mjr NSZ Jerzy Olgierd Iłłakowicz ps. "Jerzy", "Michał Zawisza", "Izydor" (od grudnia 1944 r. do stycznia 1945 r.), kpt. Stanisław Kuchciński ps. "Orłowski Zdzisław" (lipiec 1945 r. – nie zdążył objąć stanowiska z powodu aresztowania przez UB)

Struktura organizacyjna NSZ w terenie

W lipcu 1944 r. utworzono dwa Obszary (Inspektoraty):

Obszar Zachód (Okręgi: V Kielecki, VI Warszawa-powiaty, VII Krakowski i VIII Częstochowski) – mjr rez./płk NSZ Z. Broniewski ps. "Bogucki" (od sierpnia do 20 października 1944 r.)

Obszar Wschód (Okręgi: III Lubelski, XII Podlaski i XIII Białostocki) – płk dypl. W. Świeciński ps. "Tuwar"
1 kwietnia 1945 r., kiedy cały obszar Polski był już zajęty przez wojska sowieckie, KG NSZ przeprowadziła znaczną reorganizację struktury organizacyjnej. Poszczególne Okręgi otrzymały nową numerację i podzielone zostały na trzy Obszary (Inspektoraty): Zachód, Wschód i Południe.

Obszary NSZ:

Obszar Wschód (Okręgi: III Warszawa-powiaty, IX Północnomazowiecki, X Białostocki, XII Siedlecki i XIV Lubelski) – kpt. NSZ Mirosław Ostromęcki ps. "Mirski" (do października 1945 r.)

Obszar Zachód (Okręgi: I Pomorski i II Poznański) – ppor./ppłk NSZ S. Kasznica (do sierpnia 1945 r.)

Obszar Południe (Okręgi: VI Kielecki, VII Śląski, VIII Krakowski i Rejon VIIIa Rzeszowski) – ppłk dypl. Jan Kamieński ps. "Klimaszewski" (od kwietnia do sierpnia 1945 r.), ppłk pil./płk NSZ P. Abakanowicz (od sierpnia do października 1945 r.)

Okręgi NSZ:

Okręg I Pomorski – kpt. NSZ L. K. Neyman ps. "Domarat Lech" (kwiecień 1945 r. – nie objął stanowiska), kpt./mjr NSZ Edward Kemnitz ps. "Szczeciński" (od kwietnia do lipca 1945 r.)

Okręg II Poznański (zlikwidowany 5 lipca 1945 r.) – ppor. rez./mjr NSZ S. Kasznica ps. "Wąsowski Stanisław" (do sierpnia 1945 r.)

Okręg III Warszawa-powiaty – kpt. NSZ NN ps. "Jacek" (być może por. Wiktor Roman Skiba ps. "Wolański Jacek") (od września do października 1944 r.), kpt./mjr NSZ Michał Pobocha ps. „Michałowski”, „Bolesławski” (od października 1944 r. do marca 1945 r.), por./kpt. NSZ Władysław Drybs ps. "Suma Władysław" (od kwietnia do lipca 1945 r.), por./kpt. NSZ Stefan Jaszczurowicz ps. "Jasiński Stefan" (od lipca do października 1945 r.)

Okręg IV Łódzki (od 5 lipca 1945 r.) – mjr Bolesław Woźniak ps. "Gronowski" (od lipca 1945 r.)

Okręg V Częstochowski (zlikwidowany 5 lipca 1945 r.) – ppor. rez./ppłk NSZ S. Kasznica ps. "Wąsowski Stanisław" (od września 1944 r. do marca 1945 r.), mjr Leon Janik ps. "Janosik" (od kwietnia do czerwca 1945 r.)

Okręg VI Kielecki – mjr/ppłk NSZ NN ps. "Kordian" (do marca 1945 r.)

Okręg VII Śląski – por./kpt. NSZ Stanisław Salski ps. "Sokołowski Stanisław", "Szczęśniewicz" (do lipca 1945 r.), kpt./mjr NSZ NN ps. "Łamigłowa" (od lipca do września 1945 r.)

Okręg Dolnośląski (od września 1945 r.) – ppłk Stanisław Miodoński ps. "Sokół" (do października 1945 r.)

Okręg Górnośląski (od września 1945 r.) – mjr NN ps. "Górny", "Łamigłowa"

Okręg VIII Krakowski – ppor. rez./kpt. NSZ L. Neyman ps. "Butrym", "Domarat" (od września 1944 r. do marca 1945 r.), ppor./por. NSZ Dobrogost (Gustaw) Potworowski „Zygmunt Zych” (od kwietnia do lipca 1945 r.), kpt. Stanisław Salski ps. "Smuszowicz" (bardzo krótko w lipcu 1945 r.)

Rejon VIIIa (samodzielny) Rzeszowski (nie został zorganizowany)

Okręg IX Północnomazowiecki (nie został zorganizowany)

Okręg X Białostocki – por./kpt. NSZ Stanisław Kuchciński ps. "Orłowski" (do czerwca 1945 r.), NN ps. "Zieliński Antoni" (nie objął stanowiska)

Okręg XII Siedlecki – ppłk Stanisław Miodoński ps. "Sokół" (od czerwca do sierpnia 1945 r.)

Okręg XIV Lubelski – ppłk Tadeusz Zieliński ps. "Wujek", "Dyzma" (od grudnia 1944 r. do marca 1945 r.), kpt. Anioł Kazimierz Kozłowski ps. "Powron" (od marca 1945 r. do listopada 1946 r.), mjr Karol Sęk ps. "Rolka", "Jakub"

Bibliografia

Hasła napisano na podstawie:

Zbigniew S. Siemaszko, Narodowe Siły Zbrojne, Londyn 1982
Stanisław Żochowski, O Narodowych Siłach Zbrojnych – NSZ, Lublin 1994
Narodowe Siły Zbrojne. Dokumenty, struktury, personalia, t. 3, oprac. Leszek Żebrowski, Warszawa 1996
Żołnierze wyklęci. Antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 roku, wybór i opracowanie Grzegorz Wąsowski, Leszek Żebrowski, Warszawa 1999
Krzysztof Komorowski, Polityka i walka. Konspiracja zbrojna ruchu narodowego 1939-1945, Warszawa 2000

Pozostałe pozycje:

Jerzy Pilaciński, Narodowe Siły Zbrojne: kulisy walki podziemnej 1939-1946, Warszawa 1990
Władysław Kołaciński, Między młotem a swastyką, Warszawa 1991
Bogdan Chrzanowski, Związek Jaszczurczy i Narodowe Siły Zbrojne na Pomorzu 1939-1947. Nieznane karty pomorskiej konspiracji, Toruń 1997
Podziemie zbrojne na Lubelszczyźnie wobec dwóch totalitaryzmów 1939-1956, pod red. Sławomira Poleszaka, Adama Puławskiego, Warszawa 2002
Wiesław Charczuk, Formacje Zbrojne obozu narodowego na Południowym Podlasiu w latach 1939-1947, Siedlce 2003
Narodowe Siły Zbrojne na Podlasiu. T. 3, pod red. Mariusza Bechty, Leszka Żebrowskiego, 2003